Dünyanın En Eski Dili Hangisidir?

Dünya üzerinde hangi dillerin en eski olduğuna dair tartışmalar uzun zamandan beri devam ediyor. İnsanlar ilk olarak tarihin hangi zaman diliminde, belirli bir bölgeye özgü yapılandırılmış bir iletişim sistemini ortaya koydu? Bu durumu biraz aydınlatmaya çalışacağız.

Belgelenen en eski yazı çivi yazısı kullanan dillerden gelmektedir. Credit: scaliger/Getty Images

Bilim insanları, bugün kullanılan 7.100'den fazla dilin kayıt alındığını söylüyor. Bunların yaklaşık yüzde 40'ı tehlike altında olarak kabul ediliyor, yani konuşan kişi sayıları azalıyor ve yok olma riski taşıyorlar. Bazı diller sadece 1.000 kişi tarafından konuşuluyor, oysa dünya nüfusunun yarısından fazlası sadece 23 dilde konuşma yapıyor.

Bu diller ve artık konuşulmayan ölü diller, bin yıllar boyunca süregelen insan etkileşimlerini bir araya getirir. Bu, dünyanın en eski dilini belirlemenin sadece dilbilimsel bir merak olmadığı anlamına gelir. Örneğin, kil tabletlere yazılmış yazıtları çözümlemek veya yaşayan dillerin evrimini izlemek için dilbilimcilerin, dilin ötesine uzanan sorunlarla başa çıkmaları gerekir. Araştırmaları, antik medeniyetlerin sırlarını ortaya çıkarır ve bilimi ve kültürü birleştiren tartışmaları tetikler. Yale Üniversitesi'nde Dilbilim Profesörü olan Claire Bowern, “Eski diller, günümüz dilleri gibi, geçmişi anlamak için hayati öneme sahip. İnsan göçlerinin ve temaslarının tarihini dillere göre izleyebiliriz. Ve bazı durumlarda, dil bilgisi geçmiş hakkında elimizdeki tek güvenilir bilgi kaynağıdır.” diyor.

Dil farklı formlarda gelir - konuşma, jest ve yazı gibi - ve tüm bu formlar kesin bir kanıt bırakmaz. Ve uzmanlar, bir dilin yaşını belirlemek için farklı yaklaşımlar kullanır.

Danny Hieber isimli, tehlike altındaki diller üzerine çalışan bir dilbilimci, en eski dili izlemenin “aldatıcı derecede karmaşık bir görev” olduğunu belirtiyor. Bir dilin kökenlerini belirlemenin bir yolu, tek bir dilin farklı lehçeler halinde iki tamamen farklı dile dönüştüğü, bu lehçeleri konuşan kişilerin birbirlerini artık anlamaz hale geldiği noktayı bulmaktır. Hieber, “Örneğin, İngilizce konuşanların Almanca konuşanları anlamak için tarihte ne kadar geriye gitmeleri gerektiğini düşünüyorsunuz?” diye soruyor. Bu zaman dilimi, İngilizce ve Almanca'nın ortak proto-Germanik bir dilden ayrı olarak farklı dillerin kökenlerini işaret eder.

Ancak, bir proto-insan dilinin varlığını - dünyadaki her dilin varsayılan doğrudan atasını - kanıtlamak imkansızdır. Bu nedenle, bazı dilbilimciler “en eski dil” unvanının, iyi belgelenmiş bir yazılı kayda sahip olan bir dile ait olması gerektiğini savunuyorlar. Yazının en eski belgelenmiş örnekleri arasında, çivi yazısı adı verilen, kil tabletlere basılan kama şeklindeki karakterleri kullanan diller bulunmaktadır. Bu dillere örnek olarak 4.600 yıl öncesine kadar uzanan Sümerce ve Akad dilleri verilebilir. Ayrıca, arkeologlar, Firavun Seth-Peribsen'in mezarına yaklaşık olarak aynı tarihsel döneme tarihlenen Mısır hiyerogliflerini kazıdığını bulmuşlardır. Yazıt şöyle çevriliyor: “İki Toprağı oğlu için birleştirdi, İkiz Kral Peribsen.” ve bu, bilinen en eski tam cümle olarak kabul edilir.

Tarihçiler ve dilbilimciler genel olarak Sümerce, Akad ve Mısırlı'nın açık yazılı kaydı olan en eski diller olduğunda hemfikir. Hepsi soyu tükenmiş, yani artık kullanılmıyor ve dilin bir sonraki nesle taşınmasını sağlayacak yaşayan bir soyu yok. alert-success

Hala konuşulan en eski dil olarak, birkaç dil öne çıkıyor. Hieber'a göre, İbranice ve Arapça, dilbilimcilerin makul bir şekilde izleyebileceği zaman dilimleri için bu diller arasında öne çıkıyor. Bu dillerin ilk yazılı kanıtları sadece yaklaşık 3.000 yıl öncesine dayanıyor olsa da, Hieber, her ikisinin de köklerinin M.Ö. 18.000 ile 8.000 arasına, yani yaklaşık 20.000 ila 10.000 yıl öncesine dayandığını söylüyor. Bu geniş zaman dilimine rağmen, günümüz dilbilimcileri Afroasyatik'in en eski dil ailesi olarak kabul edilmekte. Ancak İbranice ve Arapça'nın diğer Afroasyatik dillerinden ne zaman ayrıldığı konusunda büyük tartışmalar bulunuyor. Bowern, listeye Çince'yi de ekliyor. Dil, muhtemelen Proto-Sino-Tibetan'dan, aynı zamanda Burmaca ve Tibet dillerinin de atası olan bir dilden, yaklaşık 4.500 yıl önce ortaya çıktı, ancak tam tarih tartışmalıdır. Çin yazısının en eski örnekleri, yaklaşık 3.300 yıl öncesine tarihlenen Shang hanedanlığına ait kemik ve kaplumbağa kabuğu yazıtlarıdır.

Ancak, en eski dillere dair herkesin anlaştığı kesin bir şey yok. Muhtemelen, hiç kimse gerçekte hangi dilin en eski olduğuna dair nihai bir sonuca varamayacak. Bowern, bu durumu, “Günümüz dillerinin birçok atasının 10.000 yıl önce yaşadığını biliyoruz. Ancak bu dillerin hangi dil ailelerine ait olduklarına dair elimizde yeterli kanıt yok.” şeklinde açıklıyor. Bu, dillerin uzun ve karmaşık tarihi nedeniyle kaçınılmaz bir sonuçtur.

Bowern, dillere ilişkin bu belirsizliklerin bilimcileri, özellikle de dilbilimcileri pes ettirmemesi gerektiğini söylüyor. Hieber ile aynı fikirde olan Bowern, en eski dilleri belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu vurguluyor. Hieber da, “Eski dillerin hangi diller olduğunu ve ne zaman konuştuklarını anlamak için dillere nasıl bakmamız gerektiği hakkında hala çok şey öğrenmeliyiz.” diyor. En eski dil konusundaki tartışmalar, geçmişin tarihsel sırlarını çözme çabalarının devam ettiğinin bir göstergesi olarak kalacaktır.

Ancak, bir dilin yaşının ötesinde, bir dilin taşıdığı kültürel, tarihi ve duygusal anlamların da değerli olduğunu hatırlamak önemlidir. Bir dilin varlığı, belirli bir topluluğun yaşadığı deneyimlerin, hikayelerin ve geleneğin bir göstergesidir. Bir dil kaybolduğunda, o dilin taşıdığı tüm bu zenginlikler de kaybolur. Bu nedenle, tehlike altındaki dilleri koruma çabaları, dilin sadece iletişim aracı olmadığını, aynı zamanda bir topluluğun tarihi, kültürü ve kimliğiyle derinden bağlantılı olduğunu hatırlatır. Ve bu nedenle, dünyanın en eski dilini belirlemek kadar, tehlike altındaki dilleri koruma çabaları da son derece önemlidir.

Kaynak: Lucy Tu, Science American, https://www.scientificamerican.com/article/whats-the-worlds-oldest-language/